De terugkeer van de burgemeester
Barend Joziasse staat voor het raam van zijn werkkamer in het Nederstichtse stadhuis en kijkt naar de mensen op de terrassen aan de Oude Gracht. Vijfentwintig jaar geleden stond hij als wethouder op precies dezelfde plek. Na zijn vertrek in 2005 was van deze kamer snel een collegekamer gemaakt. Zijn grote schilderij van Droochsloot was nota bene vervangen door een stadsplattegrond. Barend kijkt tevreden naar het teruggehangen markttafereel met stadskraan, de middeleeuwse hijskraan op de werf waar nu vooral de Chinese toeristen zitten, kooplieden, kinderen, bedelaars en kwakzalvers. Tijdens de talloze besprekingen keek hij vaak naar het schilderstuk en plaatste in gedachten de gesprekspartner in een tableau. Dat lukte altijd, de stadsplattegrond, hoe verzin je het. Nu is hij 65. De klanktrap die architect Miralles destijds bij de renovatie aanbracht loopt hij nog even hard op en af als destijds. Vreemd is wel de stilte op de gracht. Vroeger waren er de vaste stadsgeluiden, maar de elektrische rondvaartboot en de auto’s van stadsvervoer hoor je niet meer. Het Domcarillon klinkt als vanouds. Wat was hij trots om als wethouder de Domtoren te kunnen restaureren. De befaamde Torennota, waar Van Lens, wethouder van Financiën, wakker van had gelegen.

Toen al draaide het in de politiek om geld. Plannen en beleidsnota’s te over, maar uitvoeren ho maar. Twintig jaar is er gedaan over de centrumplannen van Nedersticht en wanneer er over drie jaar niet de Olympische Spelen in Nederland zouden zijn, dan was het project nog niet half afgekomen. Nu is de Singel hersteld, met dank aan de komende triatlon en staat het Muziekpaleis er. Zonder de internationale reputatie van de Nederstichtse Universiteit waren de honderden appartementen niet gerealiseerd. De overheid kon het vanaf 2015 niet meer alleen. In de drang om de bestuurlijke drukte te bestrijden had zij zich totaal verlamd.

Het was snel gegaan. De burger had het in de crisisjaren van 2013 en 2014 helemaal gehad met de politiek. De verrotte financiële sector met zijn afkoopsommen en corruptie, loonmaatregelen, slinkende pensioenen en bovenal het uitblijvende antwoord op de hevige cybercriminaliteit betekenden zo’n verlies aan vertrouwen dat de overheid zichzelf wel op de schop moest nemen. Het ging toen niet meer om immigratie en milieu. Joziasse, destijds burgemeester van Goes, herinnert zich dat nog goed. Niets kon je meer goed doen. College en raad waren volledig uit het veld geslagen.

Een zakenkabinet met een hoogleraar als minister-president bracht drastische hervormingen. De Tweede Kamer ging naar 50 leden, de Eerste Kamer werd opgeheven, de provincies, waterschappen en gemeenten werden omgevormd tot veertig bestuurlijke eenheden. Met in die eenheden ook de politie en andere handhavingstaken. De eenheden kregen prachtige namen als Zeeuwse Eilanden en Brabant Stad Oost. De colleges werden afgeschaft. Goede burgemeesters en wethouders lukte het nog wel gekozen te worden in de Bestuursraden, maar die waren het vechten met populisten en gewiekste zakenlieden snel beu. De president van een Bestuursraad was soms krachtig, maar kon ook een marionet zijn van economische belangen. Je moest wel over een sterk incasseringsvermogen beschikken om te blijven zitten. Bovendien, toen die bestuurlijke revolutie eenmaal vorm had was de vergrijzende garde niet meer nodig. Er kwam een nieuwe generatie die het besturen als ondernemen zag. “Driedimensionaal besluiten” werd het credo. Plaatjes van gebouwen en wegen alsof ze er al waren. Iedereen geloofde het totdat het openbaar vervoer, het onderwijs en de gezondheidszorg in 2018 instortten. De instituutscrisis, jarenlange verwaarlozing, want sociaal beleid was niet sexy genoeg, eisten hun tol. De afgedankte generatie greep weer de macht en werd geholpen door de technologische vindingen op energiegebied, opbloeiende wereldhandel door de winning van delfstoffen op Mars en Venus. Het Koreaanse whizzkid SaeJin vond de oplossing tegen cybercriminaliteit.

Joziasse kijkt weer naar het schilderij. De kwakzalver wordt afgevoerd door de schout, het wrattenmiddel bleek gewoon modder. In 2020 werd het weer anders. Koning Willem IV kwam terug uit Argentinië waar hij na de troonwisseling in 2015 tot louter symbool verklaard te zijn naar toe was gegaan, en werd als verloren vorst binnengehaald. Toen was alles wat van vroeger was weer goed. Er werd een Elfstedentocht gereden, het Nederlands elftal werd wereldkampioen en de Koning haalde persoonlijk de Olympische Spelen naar Nederland. De Bestuursraden bleken geen ideologie en geen ziel te hebben, ineens was de overtuiging weg. Het moest kleiner en effectiever, klein binnen groot kon toch ook. Die gemeenten van destijds dat was zo gek nog niet. Er kwamen er vierhonderd. En twaalf provincies want die hadden toch ooit aan de glorie van Nederland bijgedragen. De bewoners konden kiezen en de politici werden weer van vlees en bloed. In plaats van de president achter zijn bureaucamera wilde men iemand kunnen aanraken en een lint laten doorknippen. Het was toch ook wel prettig iemand op straat in zijn gezicht te kunnen zeggen wat men van hem of haar vond en antwoord te krijgen in plaats van een standaard elektronisch bericht. Joziasse gaat achter zijn bureau zitten en kijkt op het ingebouwde scherm. ‘Agenda’ zegt hij. Verdraaid, dat wordt opschieten, een 60-jarig huwelijk. Ze zijn er nog.

René Verhulst,
burgemeester van Goes

De figuur Barend Joziasse is gebaseerd op de hoofdpersoon in de Stadhuisserie. Vier sleutelromans van ondergetekende, destijds wethouder van Utrecht die verschenen in de periode 2000 – 2005: Achterkant Stadhuis, Stadhuis, Stadhuisbrug en Stadshart.

Met dank aan Willy van Meegen en Cock van den Wijngaard voor het meelezen.